فهرست مطالب
همۀ ما دوست داریم بدانیم چه روندها یا به اصطلاح ترندهایی در دو، چهار یا شش سال آینده بر جامعۀ جهانی تأثیر خواهد گذاشت.
انجمن روندهای آینده (Future Trends Forum) یک اتاق فکر بین‌المللی است که سعی کرده به این سؤال پاسخ دهد. در این انجمن، برجسته‌ترین استعدادهای بنیاد نوآوری بانکینتر (Bankinter Innovation Foundation) زمان حال را برای ترسیم دقیق آینده تحلیل کرده‌اند.
شناخت روندهای نوآورانه‌ای که قرار است فناوری، مدل‌های کسب و کار و جامعۀ ما را تغییر دهند، به هیچ وجه کار آسانی نیست. به همین دلیل، هدف این گزارش بیشتر ترسیم صحنۀ کنونی جهان در سال 2022 بوده است.
اینجا زمینه‌هایی مانند هوش مصنوعی، مدل‌های کاری جدید، چالش‌های پایداری و اشاره به کلیدهای توسعۀ هر یک از این‌ها مورد توجه ویژه قرار گرفته‌اند. چراکه از این طریق می‌توانیم پاسخ سؤالات بنیادی‌مان دربارۀ آینده را بفهمیم و برای جهت‌گیری مطلوب، استراتژی‌های خودمان را بچینیم.
در این راستا، بیش از 700 متخصص مشهور بین‌المللی که با بنیاد نوآوری بانکینتر همکاری می‌کنند، این ده زمینه را انتخاب و بررسی کرده‌اند.
1)فناوری
اگر نموداری وجود داشت که تعاملات بین افراد از طریق دستگاه‌های تکنولوژیک در طول سال‌ها را نشان می‌داد، به احتمال زیاد در مارس 2020 ما یک پیک خیلی بزرگ داشتیم.
به دلیل همه‌گیری بیماری کرونا، ما شاهد انتقال تعاملات فیزیکی به فضای مجازی بودیم.
از گپ زدن با دوستان بعد از کار گرفته تا کلاس‌های دانشگاهی، همه چیز روی صفحه‌نمایش اتفاق می‌افتاد. همۀ ما از خودمان می‌پرسیدیم پس این وضعیت کی عادی می‌شود؟
حالا بعد از دو سال، بالاخره فهمیده‌ایم چیزی قرار نیست عادی شود و خیلی از تغییرات اتفاق افتاده در دورۀ کرونا قرار است با ما بماند. در واقع آینده‌ای که منتظرش بودیم، قبلاً بین ما بوده!
ما نیاز داریم همدیگر را بیشتر ببینیم؟
با شیوع کرونا، شاهد این بودیم که تماس‌های ویدئویی جایگزین تماس‌های صوتی با خانواده و دوستان شدند. این تماس‌ها آمدند تا فاصله‌ای که به دلیل انزوا و جلوگیری از بیماری ایجاد شده بود از بین برود.
با این حال، متاسفانه ما متوجه شدیم در یک مکالمۀ تصویری از راه دور، چه ظرافت‌هایی را از دست داده‌ایم و هیچ چیز جای دیدارهای از نزدیک را نمی‌گیرد. حالا این سوال وجود دارد که چطور قرار است نیازهای قدیمی خود را با این دنیای مجازی تطبیق دهیم؟
تعریف مجدد کار
آخرین باری که بعد از یک معاملۀ تجاری با طرف مقابل دست دادید کی بود؟ ژست‌های این چنینی انگار خیلی قدیمی به نظر می‌رسند. حالا زندگی کاری مردم با توجه به قابلیت‌های فناوری ساخته می‌شود. اکنون ما جهانی‌تر هستیم و از انعطاف‌پذیری، تحرک و دسترسی بیشتری برخورداریم. این موضوع برای برخی از مشاغل، دسترسی به بازارهای کار جهانی را فراهم کرده است.
فناوری افراد را به هم نزدیک‌تر می‌کند؟
داشتن هزار دوست در اینستاگرام به معنای واقعی بودن این دوستی‌ها نیست. شاید فقط ده یا بیست مورد از آنها واقعاً بخش مهمی از زندگی شما باشند. اما بقیه؟ بدون شبکه‌های اجتماعی، احتمالاً هرگز از آنها چیزی نخواهید شنید.
این همان کاری است که فناوری با روابط بین انسان‌ها خواهد کرد. البته باید این را هم مد نظر قرار دهیم که ابزارهای تکنولوژیک یک دنیای به هم پیوسته را پدید می‌آورند که شباهتی به دنیای قبل ندارد. جایی که ما می‌توانیم روابط خود را غنی‌تر کرده و با نابرابری‌ها مبارزه کنیم.
2) هوش مصنوعی پیشرفته
«جاشوآ باربو» نویسندۀ کانادایی، شبی در دسامبر 2020 در حال گشت و گذار در وب بود که به طور تصادفی با یک سایت مرموز برخورد کرد. این سایت که نوعی چت هوش مصنوعی ارائه می‌داد، باربو را به این فکر انداخت با نامزد فوت شده‌اش صحبت کند!
باربو متوجه شد به لطف الگوریتم‌های این سایت می‌تواند شخصیت نامزدش را بازسازی کند و دوباره با او صحبت کند. گفتگوی آنها به قدری واقعی و البته آزاردهنده بود که موجی از مخالفت با این سایت به راه افتاد و در نهایت بسته شد.
اتفاقی که برای باربو افتاد نمونۀ کوچکی از ظرافت و پیچیدگی هوش مصنوعی است. همچنین نشانه‌ای از ترسناک بودن دنیایی کاملاً کامپیوتری که اثری از انسانیت در آن وجود ندارد…
هوش مصنوعی، مقررات و اخلاق
در شرایطی که فناوری با سرعت زیادی در حال پیشرفت است، جامعۀ جهانی باید بر آموزش و پرورش تمرکز بیشتری کند. درک مزایای استفاده از هوش مصنوعی در زندگی روزمره، درک معایب آن و دوری از تعصبات شخصی، موضوعی پیچیده اما ضروری برای حرکت به جلو است.
آیا ربات‌ها شغل ما را می‌گیرند؟
مکانیزه کردن کارهای کشاورزی در قرن بیستم منجر به مهاجرت‌های گسترده از روستا به شهر و ایجاد جوامع شهری بیشتر شد. اما استفاده از هوش مصنوعی در قرن بیست و یکم تأثیرات بیشتری بر ما خواهد گذاشت.
از طرفی تحقیقات نشان می‌دهند این گزاره که قرار است هزاران نفر بیکار شوند و ربات‌ها یا ماشین‌ها جایگزین آنها شوند افسانه‌ای بیش نیست.
مسئله این نیست که ماشین‌ها جایگزین انسان شوند، بلکه ماشین‌ها قرار است کار آنها را تکمیل کنند. یعنی بسیاری از متخصصان می‌توانند کارهای مکانیکی کمتری انجام دهند و بیشتر به اصول علمی و تخصصی بپردازند.
آیا شغل‌های جدیدی ظهور خواهند کرد؟
به نظر می‌رسد در آینده‌ای نزدیک شغل پرسنل انبار، مدیران خدمات مشتری و پست‌های اداری تغییرات زیادی داشته باشند. البته این‌ها فقط چند نمونه از شغل‌هایی است که با تأثیر هوش مصنوعی از نو اختراع خواهند شد.
3) متاورس، بلاک‌چین و امنیت سایبری
از زمانی که «مارک زاکربرگ» در اکتبر 2021 تعهد قاطع خود را به متاورس اعلام کرد، این کلمه در هر مکالمه‌ای وارد شده است.
اما واقعاً متاورس چیست و چه کسی آن را مدیریت می‌کند و چه معنایی در زندگی روزمرۀ ما خواهد داشت؟
حقیقت این است که ما به طور قطع نمی‌دانیم متاورس چیست یا چه معنایی خواهد داشت. اما آنچه به یقین می‌دانیم این است که متاورس مفهومی بسیار جهانی‌ست که هرگز از آن جدا نخواهیم شد و امکانات زیادی برایمان خواهد آورد.
متاورس یک بازی نیست، بلکه تکامل اینترنت است.
متاورس مثل زندگی دوم ما انسان‌هاست. اما این خیلی مهم است که مثل بسیاری از اختراعات و پروژه‌های دیگر، این ایده با زمان‌بندی مناسبی اجرا شود.
اینجا صحبت از یک بازی ویدئویی یا دنیای مجازی برای چند گیمر نیست. بلکه ما در مورد مرحلۀ بعدی اینترنت صحبت می‌کنیم.
البته هنوز سؤالات زیادی در این زمینه وجود دارد که باید به آنها پاسخ داد: چطور از سرقت هویت جلوگیری کنیم؟ چه قوانینی بر متاورس حاکم است؟ مسئول اعمال انسان‌ها و کنترل آنها در این دنیا کیست؟ حجم عظیم داده‌های تولید شده توسط کاربران در کجا ذخیره می‌شود و برای چه اهدافی از این داده‌ها استفاده می‌شود؟
مشخص است که در این فرایند، امنیت سایبری نقشی کلیدی ایفا خواهد کرد. ایجاد شبکه‌های ایمنی قوی و ایجاد سیستم‌هایی که از کاربران محافظت می‌کنند در این فضا کار آسانی نیست، اما خیلی ضروری است.
بلاک‌چین
خرید زمین مجازی با میلیون‌ها دلار تا چند سال پیش غیرقابل تصور بود. اما امروز در سال 2022، به لطف فناوری بلاک‌چین، املاک و مستغلات در متاورس در حال فروش هستند. فقط در دسامبر 2021، این جنون خرید بیش از 100 میلیون دلار سرمایه را جذب کرده است. بلاک‌چین نوید بازار امیدوارکننده‌ای را می‌دهد که البته کارشناسان با همان احتیاط به آن نگاه می‌کنند…
4) حمل و نقل
این روزها دیگر فناوری‌های مورد نیاز برای ساخت وسایل نقلیۀ خودکار وجود دارد. این ابزارهای حمل و نقل به شیوه‌ای عملی و کاربردی در حال تکامل هستند و نشانه‌هایی وجود دارد که رانندگی خودکار خیلی به فراگیر شدن نزدیک است.
معمولاً شهرهای هوشمند صحنۀ چنین تحولاتی خواهند بود. به عنوان مثال، مونیخ امسال از ناوگان کابین‌های خودران رونمایی کرد.
در فرانسه قانون جدیدی وضع شده که به این خودروها اجازۀ تردد در جاده‌های عمومی داده شده است. همچنین در مادرید به‌زودی این وسایل نقلیه خودکار وارد خیابان‌ها خواهند شد: اتومبیل‌ها، ربات‌های تحویل‌دهنده و هواپیماهای بدون سرنشین.
حمل‌ونقل عمومی، همچنان در اولویت
در بخش اتوبوس‌های شهری ما بیشترین پیشرفت‌ها را در این زمینه داشته‌ایم. هنگ کنگ، سنگاپور، لاس وگاس، میشیگان، لیون، فرایبورگ و… در حال حاضر حداقل سه سال است که حمل و نقل عمومی کاملاً خودکار دارند. تقریباً 90 درصد تصادفات جاده‌ای ناشی از خطای انسانی است. بنابراین با فراگیر شدن خودروهای خودکار آینده‌ای امیدوارکننده در پیش خواهیم داشت.
5) علوم
«آرون چیچانور» برنده جایزه نوبل شیمی جمله‌ای دارد که می‌گوید: «روزی می‌رسد که همۀ بیماری‌ها درمان داشته باشند.» حتی خالق فیسبوک، مارک زاکربرگ، پس از اهدای میلیاردها دلار به تحقیقات پزشکی و علمی، دنیایی بدون بیماری را در سال 2100 تصور کرد.
اما آیا این واقع‌بینانه است؟
برای درک و کمک به درمان بیماری‌های مختلف مانند آلزایمر، افسردگی، دیابت یا برخی از انواع سرطان، جامعه علمی روی مفهومی به نام «میکروبیوم انسانی» (Human Microbiome) تمرکز کرده است. میکروبیوم انسان‌ها با توجه به کارهایی که انجام می‌دهند و روتینی که دارند، تکامل می‌یابد و تغییر می‌کند. به نظر می‌رسد تمرکز روی این مفهوم، کلید حل خیلی از مشکلات پزشکی باشد.
ژنوم دوم
ما نمی‌توانیم با ژنتیکی که از والدینمان به ارث برده‌ایم مبارزه کنیم. اما جامعۀ علمی موافق است تمام این میکروب‌هایی که در بدن ما هستند، به عوامل خارجی بستگی دارند و نه به DNA.
اطلاعات میکروبی موجود در بدن ما به‌عنوان «ژنوم دوم» عمل می‌کنند و وزن بسیار بیشتری نسبت به ژنتیک ما دارند.
درمان سرطان؟
دانشمندان دانشگاه پیتسبورگ اعلام کرده‌اند با کشف یک باکتری خاص، سیستم ایمنی بدن در برابر سلول‌های سرطانی قوی‌تر می‌شود. بله، یک باکتری! این پژوهش نشان‌دهندۀ یک پیشرفت بزرگ در درمان تومورهای پیشرفته است و در سال‌های آینده منجر به نتایجی عالی خواهد شد.
6) کار
«من از این کار استعفا می‌دهم» احتمالاً یکی از متداول‌ترین جملات فضاهای حرفه‌ای در سال 2021 بوده است. حتی در ایالات متحده نوع مهاجرت دسته‌جمعی از یک کار به کار دیگر متداول شده که آن را استعفای بزرگ (The Big Quit) نامیده‌اند.
امروزه ما باید انتظار مدل‌های کاری انعطاف‌پذیرتر و البته جهانی‌تر را داشته باشیم. شغل‌هایی که برای متخصصین شرایطی را فراهم می‌کنند که بین کار و زندگی تعادل بهتری داشته باشند. حتی افرادی که روزگاری آرزوی کار برای شرکت‌هایی در قاره‌ای دیگر را داشتند، الان به آرزوی خود رسیده‌اند.
آیا فرار مغزها یک پدیدۀ جهانی است؟
کرونا باعث شد 11.5 میلیون کارمند در ایالات متحده (7.3 درصد از نیروی کار این کشور) به طور داوطلبانه شغل خود را در نیمۀ دوم سال 2021 ترک کردند.
دلایل زیادی ممکن است در این موضوع دخالت داشته باشند. مراقبت از اعضای آسیب‌پذیر خانواده و بد شدن شرایط شغلی به علت تعطیلی محیط‌های جمعی از مهم‌ترین علت‌ها بوده‌اند.
شرکت مشاوره «مک کینزی» آمار جالبی در این باره ارائه کرده است: 36 درصد از کارکنانی که استعفا داده بودند، شغل جدیدی پیش رویشان نداشتند.
این روزها شاهدیم که سندرم فرسودگی شغلی متخصصان را در سراسر جهان تحت تأثیر قرار داده است. منظور از این سندرم استرس مزمنی است که بسیاری از کارمندان از آن رنج می‌برند و نمی‌توانند راهی برای خنثی کردن آن پیدا کنند.
پیش به سوی روش‌های جدید کار
میلیون‌ها کارمند در طول همه‌گیری کرونا از خود سؤالات جالبی می‌پرسیدند.
- «آیا کاری را که انجام می‌دهم دوست دارم؟»
- «آیا هنوز می‌توانم از اوقات فراغت بعد از کار لذت ببرم؟»
- «آیا از کارهای روزمرۀ خود راضی هستم؟»
- و…
خیلی‌ها که دیدند جواب این سؤالات آن‌قدرها هم رضایت‌بخش نیست، تصمیم گرفتند خودشان کسب‌وکارشان را افتتاح کنند. روندی که پیش‌بینی می‌شود همچنان ادامه داشته باشد و ما شاهد مشاغل شخصی و خانگی بیشتری در آینده باشیم.
7) تحصیلات
سال 2021 تحت تأثیر شرایط جهانی، سال تغییرات آموزشی بود. حالا آموزش بیشتر از هر زمان دیگری در دسترس است.
به علت شیوع کرونا دانش‌آموزان سراسر جهان مجبور شدند به حضور در کلاس‌هایشان جلوی صفحه‌نمایش عادت کنند، به صورت انفرادی مطالعه کنند و از فاکتور حضور در محیط آموزشی چشم‌پوشی کنند.
از سوی دیگر، این وضعیت نوعی شکاف دیجیتالی را بین خانواده‌های طبقات مختلف اجتماعی ایجاد کرد. خیلی از دانش‌آموزان کامپیوتر یا تبلت نداشتند که بتوانند تکالیف خود را از خانه انجام دهند. اگرچه فعلاً این شرایط تا حدودی برطرف شده است، اما این سؤال همچنان باقی‌ست که آموزش و پرورش چگونه پیش خواهد رفت؟
فناوری، همدلی و کار تیمی
بدون شک «فناوری» نیروی محرکۀ تغییرات سیستم آموزشی بوده است. بزرگ‌ترین چالش در شیوه‌های آموزش جدید بحث همدلی و کار تیمی است که به نظر می‌توان آن را نیز به کمک تکنولوژی رفع و رجوع کرد.
با گذشت سال‌ها، مشاغل جدیدی ظاهر می‌شوند. جالب است بدانید کارشناسان می‌گویند 65 درصد از مشاغلی که در آینده در اختیار کودکان امروزی قرار خواهد گرفت، هنوز وجود ندارند! به همین دلیل، مدل‌های آموزشی به طور فزاینده‌ای تمایل دارند که به جای حفظ مدل‌های قدیمی، روان‌تر، انعطاف‌پذیرتر و مهارتی‌تر باشند.
8) محیط زیست
اغلب گفته می‌شود زمان‌های بحرانی فرصت خوبی برای تغییرات مثبت هستند. این دقیقاً همان چیزی است که در زمینۀ انتقال انرژی و مبارزه با تغییرات آب و هوایی در حال رخ دادن است.
حالا آگاهی فردی مردم از تغییرات آب و هوایی و مسائل زیست‌محیطی افزایش پیدا کرده است. مشکلات جهانی محیط زیست باعث ایجاد یک جنبش اجتماعی عظیم شده است که به نظر می‌رسد غیر قابل توقف باشد. حالا مردم سؤالاتی می‌پرسند که تا چند سال پیش غیرقابل تصور بود:
- «این محصول از کجا می‌آید؟»
- «اگر من این برند یا آن برند را بخرم چه تأثیری روی کره زمین خواهد داشت؟»
امروزه مصرف‌کنندگان شرکت‌های سبزتر را ترجیح می‌دهند. شرکت‌هایی که برای تولید محصولشان کمترین آسیب را به محیط زیست می‌زنند.
تغییر باید ساختاری باشد نه چرخه‌ای!
دگرگونی زیست‌محیطی در دنیای تجارت به قدری بزرگ خواهد بود که برخی شرکت‌ها زنده خواهند ماند و برخی دیگر عقب می‌مانند و قادر به سازگاری با شرایط موجود نیستند. بنابراین برندها باید از پایه‌ای‌ترین بحث‌ها شروع کنند و ساختار شرکتشان را با توجه به مسائل زیست‌محیطی تغییر دهند. نه اینکه برای یک مدت کوتاه طوری وانمود کنند آسیبی به محیط زیست نمی‌رسانند.
9) پیری در آینده
تخمین زده می‌شود تا سال 2050 بیش از 2 میلیارد نفر بالای 60 سال در جهان زندگی کنند. با گذشت سال‌ها، تعداد افراد مسن نسبت به تعداد تولدها در حال افزایش است. این وضعیت تصویری را ترسیم می‌کند که بسیاری آن را دلهره‌آور می‌دانند. اما چرا به آن به عنوان یک فرصت نگاه نکنیم؟
زندگی کردن، نه زنده ماندن!
به لطف فناوری‌های به کار رفته در حوزۀ سلامت و تحقیقات علمی پیشرفته، مطمئناً ما از نظر پزشکی زندگی بهتر، طولانی‌تر، سالم‌تر و شادتری خواهیم داشت. اما یک سؤال اینجا مطرح است. سن پیری دقیقاً چه سنی است؟
اگر این سؤال را از یک فرد سی و چند ساله بپرسید، پاسخش از 60 سالگی به بعد است. اگر همین سؤال را از یک فرد 50 ساله بپرسید، احتمالاً عدد 70 را به شما خواهد گفت.
در هر حال، چالش امروز و فردای ما صرفاً افزایش عمر و بیشتر زندگی کردن نیست. بلکه بالا بردن کیفیت زندگی در دوران پیری است. اگر افراد در سن پیری از سلامت بیشتری برخوردار باشند و با فناوری رابطۀ بهتری داشته باشند، سطح استقلال آنها چند برابر خواهد شد.
تمرکز بر جنبه‌های مثبت پیری
مؤسسات و رسانه‌ها معمولاً سالمندی را با مسائل منفی مرتبط می‌کنند. در حالی که این یک استراتژی کاملاً غلط است. همین هم باعث می‌شود که شرکت‌ها تمایل داشته باشند روی جوانان تمرکز کنند و سالمندان را به حاشیه برانند. این طرز فکر غلط باید در آینده اصلاح شود تا افراد مسن نیز احساس ارزشمند بودن کنند.
10) اخلاق در شبکه‌های اجتماعی
آمریکایی‌ها به طور متوسط 262 بار در روز موبایل‌های خود را چک می‌کنند. این کار معمولاً برای مرور شبکه‌های اجتماعی و بررسی پیام‌ها و خبرهاست. متأسفانه این روزها خیلی از اپلیکیشن‌ها حکم مسکن‌های اعتیادآور را برای ما دارند.
به این فاجعه، پیچیدگی قوانین در مورد محتوای قابل دسترسی برای افراد زیر سن قانونی، پرونده‌های آزار و اذیت در شبکه‌های اجتماعی و کلاهبرداری‌ها را اضافه کنید. مواردی که معمولاً مقرراتی برای پاسخگویی به آنها وجود ندارد و یا اگر دارد، ابهامات زیادی در آن است.
خب، چگونه می‌توانیم جلوی این وضعیت را بگیریم؟ در کوتاه‌مدت چه کاری می‌توان انجام داد؟
«جاناتان زیترین» استاد حقوق سایبری در هاروارد می‌گوید: «غول‌های فناوری نباید کاربران را به چشم طعمه‌هایی برای دیدن تبلیغات ببینند. باید با کاربران به عنوان انسان رفتار شود.»
این نگرش می‌تواند سنگ بنای اصلاح شبکه‌های اجتماعی در کوتاه‌مدت باشد.
چگونه دوباره کنترل را به دست آوریم؟
مانند سایر زمینه‌هایی که بررسی کردیم، اخلاق در شبکه‌های اجتماعی نیز با استفاده صحیح از این ابزارهای قدرتمند ارتباطی و انتشار محتوا با مسئولیت‌پذیری و آگاهی می‌تواند حاصل شود. این هدف به هیچ وجه غیرممکن نیست.
همان‌طور که شبکه‌های اجتماعی بزرگ‌تر می‌شوند، ما نیز به عنوان یک جامعه پیرتر می‌شویم. فیس بوک در سال 2004، توییتر در سال 2006 و اینستاگرام در سال 2010 راه‌اندازی شدند. به نظر می‌رسد این ابزارها نیز به سن بلوغشان نزدیک شده‌اند و در آینده به اخلاقیات اهمیت بیشتری خواهند داد.
جمع‌بندی
بنیاد نوآوری بانکینتر به آینده‌ای اشاره می‌کند که جهان‌های متاورسی در آن حکمرانی می‌کنند. جهانی که بلاک‌چین به عنوان فرصت اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی بزرگی در آن وجود دارد. ما شاهد این خواهیم بود که هوش مصنوعی به اخلاق نزدیک‌تر می‌شود و مانند یک ابزار واقعی در دستان مردم قرار می‌گیرد. از طرفی روش‌های جدید کار و آموزش، طرح‌های انعطاف‌پذیرتر و جهانی‌تری را به خود خواهند دید. البته با همۀ این بررسی‌ها و تحلیل‌ها، هنوز سؤالات و چالش‌های هیجان‌انگیز زیادی وجود دارد که باید حل شوند.
