معرفی سناریو پردازی در مدیریت و جایگاه آن

معرفی سناریو پردازی

سناریوسازی از حدود ٧٠ سال قبل در سازمان‌های تجاری، دولتی و نظامی مرسوم گشت. اکثر مورخان، اولین کسی که در این مورد به صورت تخصصی اندیشیده است را هرمن کان می‌دانند که در موسسه رند در دهه ۵۰ میلادی در این زمینه کار می‌کرد. او سناریو را برای نیروهای مسلح آمریکا و تهدیداتی که آنها فراروی خود داشتند، ترسیم کرد. وی سپس نظریات خود را توسعه داده و موسسه هادسن را در اواسط دهه ۶۰ پایه گذاری کرد. او سناریوهای خود را بر اساس پیش‌بینی تا سال ۲۰۰۰ ترسیم کرد و جمله معروف «تفکر درباره مطالبی که غیر قابل فکر کردن هستند» از اوست.

سناریو چیست؟

فرهنگ لغت سناریو را “طرح کلی وضعیت طبیعی حوادث و یا طرح کلی وضعیت حوادث مورد انتظار” می‌داند اما اگر تخصصی‌تر بخواهیم سناریو را تعریف کنیم می‌توان گفت که سناریو داستانی توصیفی از بدیل‌های موجه است که به بخش خاصی از آینده نظر دارد.  سناریو، چهره آینده است. پیش‌گویی نیست، هدف سناریوسازی، گسترش تفکر در مورد آینده و عریض‌تر کردن طیف بدیل‌هایی است که می‌تواند مورد نظر ما باشد. سناریو مجموعه امکاناتی است که به آینده مرتبط می‌شوند. آینده نامعلوم است و سناریو، اندیشیدن در مورد نامعلومی را به ما می‌آموزد. سناریوها به ما ‌می‌آموزند که درباره همین نامعلومی‌ها بیندیشیم و فرض‌های دست و پاگیر امروزی را از دست و پای ذهن باز کنیم و بتوانیم گسست‌هایی را که ممکن است جهان ما را دگرگون سازند، شناسایی کنیم.

عناصر اصلی یک سناریو عبارتند از:

1. نیروهای محرک
2. منطق
3. داستان
4. وضعیت نهایی

تفاوت اصلی سناریو با سایر روش­های پیش­بینی در این است که سناریو سازی یک روش کیفی و وابسته به قرینه‌های توصیفی است که جریان تحولات از حال تا آینده را مورد بررسی قرار می‌دهد.

سناریوپردازی Scenario

سناریو ها تصاویری از آینده­های محتمل هستند. این تصاویر به شکل درونی به هم وابسته هستند. سناریوها، از اطلاعات مربوط به احتمالات و روندهای متنوع و بعضا واگرا، تصاویری باورپذیر و سازگار از آینده ایجاد می­کنند. هدف از بکارگیری سناریوها، ایجاد فضایی از ممکنات است که در آن کارایی سیاست­های اتخاذ شده در برابر چالش­های موجود آینده در بوته آزمایش قرار می­گیرند. سناریو ها همچنین کمک می­کنند که هم چالش­ها و هم فرصت­های بالقوه ولی غیر منتظره شناسایی شوند. سناریو­ها باکشف سیستماتیک چالش­ها و فرصت­های پیش­رو، در خدمت تدوین استراتژی­ها قرار می­گیرند. سناریوها تنها حدسیات درمورد آینده نیستند. سناریو پردازی کمک می­کند تا بیاندیشیم چگونه در شرایط محیطی متفاوت آینده، پیروزمندانه به هدایت امور بپردازیم.

سناریو پردازی و تصمیم گیری 

تصمیم‌گیری تحت تأثیر تعدادی از عوامل از جمله عوامل عقلایی، روانشناختی، ارتباطی، اجتماعی و فرهنگی است. همه ما در زندگی تصمیم می‌گیریم، اما همگی در تصمیم‌گیری‌هایمان موفق نیستیم. آنچه مسلم است عوامل زیادی بر توانایی تصمیم‌گیری ما اثر می‌گذارد. غالبا دو دسته خطا در تصمیم‌گیری رخ می‌دهد. اول، خطاها و یا اشتباهات ساده و قابل شرح، مانند فراموش کردن انجام کاری توسط تصمیم‌گیر، بیمار شدن شخص، ناتوانی در انجام کاری. دوم، چیزی غیرعادی که در مسیر تصمیم­گیری اتفاق می‌افتد، مثلاً نقشه شناختی بدلیل غیر قابل توضیحی گم می‌شود. چهار دلیل برای خطاهای نوع دوم در تصمیم‌گیری وجود دارند: عقلانیت محدود، تاکید بر متغیرهای خارجی، چسبندگی اطلاعات و اصطکاک در دانایی، و نهایتاً مدل‌های ذهنی و نقشه‌های شناختی و ارتباط آنها با مفروضات و قواعد تصمیم‌گیری. روش سناریو بدلیل مزایای متعدد و قابلیت­هایی که در خود دارد می‌تواند این خطاها را به حداقل برساند.

بخش‌های مختلف سناریو

1. درک کامل در مورد کل موضوع.
2. کلیه اطلاعات جمع آوری گردند.
3. کلیه احتمالات و حالت­هایی که این اطلاعات در طی زمان می‌توانند شکل بگیرند بررسی گردد.
4. شناخت و تجزیه و تحلیل نیروهایی است که در شکل دهی این محیط موثرند.

 سناریوها را می‌توان بر پایه عوامل زیر بنا کرد:

1. سناریوها باید بر اساس وقایع حال بنا گردند
2. هر سناریو باید از دید استفاده کننده از آن سناریو مورد قبول قرار بگیرد.
3. یک سناریوی خوب باید بر پایه تجزیه و تحلیل دقیق بنا گردد
4. یک سناریوی خوب برخوردار از هماهنگی بین عوامل تشکیل دهنده داخلی می­باشد
5. منظور سازندگان سناریو بایستی مستقیم و به وضوح بیان گردد

برنامه‌ريزي مبتني بر سناريو ابزاري است كه هزينه انتقال اطلاعات را كاهش داده و اصطكاك مابين تصميم‌گيران سازمان‌هاي خلاق را افزايش مي‌دهد. به لحاظ نظري اگر هزينه انتقال اطلاعات كمتر شود، تصميم مي‌تواند موثرتر و با بازدهي بيشتر اتخاذ شود. با افزايش اصطكاك مابين تصميم‌گيران انساني، خطاهاي كوچك ممكن است مشهود و جلوي آنها گرفته شود و همچنين ابعاد جديدي از موضوع مورد تصميم فاش شود.

يكي از اهداف جانبي سناريونويسي آن است كه مدل ذهني مديران و تصميم‌گيران سازمان را آشكار و در صورت لزوم آن را تغيير دهد. فعاليت‌هاي سناريونويسي بر تغيير دادن مدل ذهني استوار است و با توجه به ارتباط مدل‌هاي ذهني و مفروضات تصميم طبيعي است كه با تغيير مدل ذهني، مفروضات تصميم نيز عوض خواهد شد.

استفاده از روش سناریو پردازی بعنوان یکی از روشهای مرسوم در آینده پژوهی و بهره مندی از برنامه ریزی مبتنی بر سناریو تا حدی می تواند خطاهای ناشی از تصمیم گیری را مخصوصا برای مسائل و موضوعات مهم واساسی کاهش دهد.

منابع:

• http://futureresearch.ir/index.php/گروه-های-علمی/مطالعات-آینده-پژوهی/93-نقش-و-جایگاه-روش-سناریو-پردازی-در-تصمیم-گیری-و-تصمیم-سازی-آینده

http://journal.iams.ir/article_208_09153ee0a44aa0eda339b0fd3dd7387a.pdf